Tháng 10 năm 2005, Nghị sĩ Tom Delay của Mỹ bị buộc tội có liên
quan tới một vụ án rửa tiền và rồi bị giáng chức xuống thành House
Majority Leader - người đứng đầu Hạ nghị viện. Rửa tiền là một hành vi
nghiêm trọng – trong năm 2001, ở Mỹ đã khởi tố gần 900 vụ rửa tiền với
mức án trung bình 6 năm tù giam. Sự phát triển tài chính toàn cầu khiến
cho việc rửa tiền trở nên dễ hơn bao giờ hết – những đất nước có
bank-secrecy laws (luật bí mật ngân hàng) được kết nối trực tiếp với đất
nước có bank-reporting laws (luật báo cáo ngân hàng – nd), từ đó những
kẻ nặc danh có khả năng chuyển những khoản tiền “bẩn” từ đất nước này
sang đất nước khác để sử dụng.
Rửa tiền xảy ra ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, với một
phương thức chung là tiền được chuyển qua nhiều quốc gia để giúp che
giấu nguồn gốc thực sự của nó. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu
xem rửa tiền thực sự là gì, tại sao lại xuất hiện rửa tiền, những đối
tượng nào thường rửa tiền, làm thế nào để rửa tiền và chính quyền cần
làm gì để ngăn chặn quá trình này.
Rửa tiền, hiểu một cách nôm na, là thay đổi nguồn gốc của một lượng
tiền nào đó, từ nguồn A thành nguồn B. Thực tế, những kẻ tội phạm cần
che giấu nguồn gốc tiền chúng kiếm được qua những hoạt động trái phép,
làm số tiền đó trông như có nguồn gốc hợp pháp. Nếu không, chúng không
thể sử dụng được số tiền này, do số tiền đó liên quan tới các hoạt động
trái phép, nếu bị phát hiện sẽ bị nhà chức trách tịch thu.
“Đại cương” về rửa tiền
Thông thường, những hành vi phạm pháp phổ biến nhất mà cần phải rửa
tiền là buôn bán ma tuý, biển thủ công quỹ, ăn hối lộ, cướp bóc, khủng
bố và lừa đảo. Buôn bán ma tuý cần thiết phải sử dụng một hệ thống rửa
tiền hoàn hảo, do phần lớn các giao dịch thuốc phiện là sử dụng tiền
mặt. Không chỉ việc rút tiền sẽ bị các nhà chức trách để ý, mà lượng
tiền được rút ra còn rất nặng. Một triệu dollar có thể mua được 44
pounds (20 kg) cocain, trong khi số tiền tương ứng nặng đến 256 pounds
(116 kg).
Quá trình rửa tiền về cơ bản gồm 3 bước:
- Bước 1- Placement: Ở giai đoạn này, những kẻ rửa tiền
đưa tiền “bẩn” vào ngân hàng bằng một lệnh chuyển tiền hợp pháp, thường
dưới dạng gửi tiền mặt vào ngân hàng. Đây là giai đoạn nguy hiểm nhất,
vì một lượng lớn tiền dễ bị phát hiện, và ngân hàng phải báo cáo cho
chính phủ về những giao dịch có giá trị lớn.
- Bước 2 - Layering: Giai đoạn này, tiền được chuyển qua nhiều giao dịch khiến cho người khác rất khó theo dõi. Layering
có thể gồm rất nhiều giao dịch giữa các ngân hàng, giao dịch từ tài
khoản này sang tài khoản khác với tên giao dịch khác nhau tại các ngân
hàng khác nhau; hay gửi và rút tiền liên tiếp với giá trị khác nhau;
thay đổi loại tiền tệ, hay mua những món đồ đắt tiền (du thuyền, nhà, ô
tô, kim cương) để chuyển tiền thành những mặt hàng khác. Đây là giai
đoạn phức tạp nhất trong quá trình rửa tiền, mục đích khiến cho “tiền
bẩn” càng khó theo dõi, càng khó lần ra nguồn gốc càng tốt.
- Bước 3 - Integration: Dòng tiền quay lại các hoạt động
kinh tế dưới dạng hợp pháp – chúng có vẻ như xuất phát từ nguồn gốc hợp
pháp. Chúng có thể được chuyển vào tài khoản của kẻ rửa tiền với danh
nghĩa lợi nhuận thu được, tiền rao bán chiếc thuyền có được từ bước 2
hay lợi nhuận từ việc mua hàng từ chính công ty của mình. Lúc này, chúng
có thể sử dụng số tiền này một cách hợp pháp mà không bị truy tố. Rất
khó để bắt kẻ rửa tiền trong giai đoạn này nếu không có đầy đủ giấy tờ
và hồ sơ liên quan tới các giai đoạn trước của quá trình rửa tiền.
Rửa tiền là bước tất yếu để thực hiện việc buôn bán thuốc phiện và
các hoạt động khủng bố, không tính đến những công viên chức tham ô, hầu
hết tất cả các tổ chức đều muốn giải quyết vấn đề này. Ở Mỹ, Bộ Tư pháp,
Bộ Ngoại giao, FBI, IRS và Cơ quan phòng chống ma tuý đã điều tra
nghiên cứu về rửa tiền và cấu trúc hạ tầng tài chính giúp kẻ xấu làm
việc đó. Vì hệ thống tài chính toàn cầu có vai trò chính trong những mô
hình rửa tiền cấp cao, cộng đồng quốc tế đang chống lại sự rửa tiền với
nhiều phương pháp và nguồn lực, bao gồm cả FATF có 33 thành viên là các
bang và các tổ chức năm 2005. Liên hợp quốc, Ngân hàng thế giới và Quỹ
tiền tệ quốc tế IMF cũng cùng nhau góp sức chống lại rửa tiền.
Các phương pháp rửa tiền
Năm 1996, nhà kinh tế học của Harvard Franklin Jurado đã bị bắt vì
tội rửa toàn bộ 36 triệu dollar Mỹ cho trùm ma tuý Colombian tên Jose
Santacruz-Londono. Những người có lượng tiền bất chính lớn thường phải
nhờ những chuyên gia kinh tế để thực hiện quá trình rửa tiền do tính
phức tạp của nó: cần phải làm thế nào sao cho nhà chức trách không thể
lần ra được nguồn gốc của tiền sau khi chúng đã được “rửa sạch”.
Có rất nhiều phương pháp rửa tiền đã được biết, và cũng có vô số
các phương pháp khác chưa được khám phá ra. Dưới đây là một số phương
pháp phổ biến:
- Black Market Exchange: Đổi tiền peso tại chợ đen:
hệ thống này được DEA gọi là “cơ chế rửa tiền buôn bán ma tuý lớn nhất
bán cầu Đông”, được phát hiện vào những năm 1990. Các viên chức Colombia
đã cùng thảo luận với Bộ Tài chính của Mỹ về vấn đề hàng hoá Mỹ bị nhập
khẩu trái phép vào Colombia qua chợ đen. Khi họ bắt đầu nghĩ rằng việc
này có thể liên quan tới việc rửa tiền bán thuốc phiện, Mỹ và Colombia
đã đặt hai vấn đề này với nhau và phát hiện ra cơ chế chung của chúng
với kết quả giống nhau. Phương pháp này được nghĩ ra dựa vào thực tế
những doanh nhân Colombia – thường nhập khẩu hàng hoá từ Mỹ - cần dùng
đồng dollar Mỹ để thực hiện các giao dịch. Để tránh bị đánh thuế do trao
đổi tiền từ đồng peso sang đồng dollar Mỹ, những doanh nhân này có thể
đến chợ đen, ở đây có những kẻ “môi giới đồng peso” có khả năng giảm phí
tổn bằng cách thực hiện các giao dịch ngoài sự can thiệp của chính phủ.
Đây là điểm phi pháp trong sơ đồ này. Việc rửa tiền diễn ra như sau:
những kẻ buôn bán ma tuý đưa tiền dollar bất hợp pháp cho những kẻ môi
giới đồng peso ở Colombia. Những người môi giới sau đó sẽ sử dụng tiền
này để mua hàng ở Mỹ dành cho các nhà nhập khẩu tại Colombia. Khi nhận
được hàng (dưới sự kiểm soát của chính phủ) họ sẽ bán số hàng này để lấy
tiền peso Colombia, sau đó sẽ trả cho người môi giới. Kẻ môi giới sẽ
đưa tiền lại cho kẻ buôn bán ma tuý theo tỉ giá (đã trừ đi tiền hoa
hồng) tương đương với số tiền bẩn ban đầu.
- Structuring deposits - cấu trúc lại số tiền gửi: còn
được biết đến dưới cái tên smurfing, tiền ở đây được chia ra thành nhiều
phần nhỏ, với tổng giá trị thấp hơn, ít bị chú ý hơn. Tại Mỹ, giá trị
mỗi phần này nhỏ hơn 10.000$ - đây là lượng tiền tối thiểu mà khi có
giao dịch với giá trị lớn hơn mức tiền này, các ngân hàng phải báo cáo
với chính phủ. Tiền sau đó được gửi vào một hoặc nhiều tài khoản khác
nhau bởi nhiều người (smurfs) hoặc bởi một người nhưng trong thời gian
dài hơn.
- Overseas banks - ngân hàng ngoài nước: Những kẻ rửa tiền
thường gửi tiền qua nhiều “tài khoản ngoài khơi” – offshore account – ở
các đất nước có luật bí mật ngân hàng, có nghĩa là họ cho phép gửi tiền
nặc danh dù với mục đích gì. Một sơ đồ phức tạp dẫn theo hàng trăm lệnh
chuyển tiền đến và đi từ các ngân hàng này. Theo quỹ tiền tệ Quốc tế
IMF, “những trung tâm ngoài khơi chính” nằm ở Bahamas, Bahrain, đảo
Cayman, Hồng Kông, Antilles, Panama và Singapore.
- Underground/alternative banking – ngân hàng ngầm/thay thế:
một vài quốc gia ở châu Á được thiết lập tốt, hệ thống ngân hàng thay
thế hợp pháp cho phép thực hiện các giao dịch mà không cần giấy tờ gì.
Đây là các hệ thống dựa vào lòng tin, không cần giấy tờ khi giao dịch và
hoạt động ngoài sự kiểm soát của chính phủ. Nó bao gồm hệ thống hawala ở Pakistan và Ấn Độ và hệ thống fee chen ở Trung Quốc.
- Shell companies – công ty vỏ bọc: Có nhiều công ty ảo
mọc ra chỉ nhằm mục đích phục vụ cho việc rửa tiền. Những công ty này
nhập dòng tiền bẩn vào như là “tiền thanh toán” cho việc bán các mặt
hàng hay dịch vụ, nhưng thực tế lại không hề có hàng hoá hay dịch vụ nào
được cung cấp cả; chúng chỉ tạo ra các giao dịch có vẻ hợp pháp với hoá
đơn và bảng thống kê giả.
- Investing in legitimate businesses – đầu tư vào các hoạt động kinh tế hợp pháp:
Những kẻ rửa tiền đôi khi sử dụng nguồn tiền này vào các mục đích
thương mại hợp pháp để rửa chúng. Họ có thể sử dụng trong các công việc
quy mô lớn như mô giới các hãng sản xuất hay sòng bạc casino vì các lĩnh
vực này cần sử dụng rất nhiều tiền, và từ đó lượng tiền bẩn dễ dàng
được trộn lẫn vào đây. Hoặc kẻ rửa tiền có thể sử dụng lượng tiền bẩn
trong các hoạt động nhỏ lẻ, như mở quán bar, quán rửa xe ô tô hay chuỗi
các club. Các hoạt động thương mại này dù có thực sự là đã cung cấp dịch
vụ và hàng hoá, tuy nhiên mục đích chính ẩn sau đó vẫn là rửa tiền.
Phương pháp này có thể được thực hiện theo một trong hai cách: kẻ rửa
tiền sẽ kết hợp lượng tiền bẩn với doanh thu của công ty – trường hợp
này, công ty phải khai báo doanh thu cao hơn thực tế đạt được trong hoạt
động hợp pháp của nó; hoặc kẻ rửa tiền chỉ đơn giản là giấu số tiền bẩn
vào tài khoản ngân hàng của công ty, và hy vọng các nhà chức trách sẽ
không so sánh tài khoản ngân hàng với tình hình tài chính thực của công
ty.
Hầu hết các mô hình rửa tiền đều thực hiện bằng cách kết hợp nhiều
phương pháp với nhau, mặc dù Black Market Peso Exchange được coi là hệ
thống đơn giản mà tuyệt vời nhất. Sự tồn tại của vô số các cách rửa tiền
khiến cho chúng không thể bị dừng lại, tuy nhiên các nhà chức trách vẫn
luôn luôn truy lùng bằng mọi cách. Trong kì sau chúng tôi sẽ nói về hai
trong số các vụ án rửa tiền nổi tiếng, hậu quả gây ra bởi hành vi rửa
tiền và các biện pháp chống lại tội ác này.
Còn tiếp ...
Tham khảo: Howstuffwork
Các bài viết trong loạt bài Tội phạm lừa đảo:
Phần I: Nghệ thuật lừa đảo
Phần II: Kinh doanh đa cấp
Phần III: Lừa đảo trực tuyến
Phần IV: Thủ đoạn trộm tiền từ thẻ ATM